WITAMY

Aby uchronić dwudziestotrzyletniego młodzieńca przed wcieleniem do armii carskiej, stryj Józef Zieliński podarował Gustawowi Zielińskiemu folwark Kierz w gminie Skępe. Tu Gustaw Zieliński uzupełniał swe zainteresowania literackie, które ujawniły się w szkole średniej. Z okresu pobytu na Krzu pochodzą pierwsze znane wiersze Do Boga, Do przyjaciół, Do młodego poety  oraz  Tulipan i fiołek.

            Za pomoc zbiegłym emisariuszom z grupy „Zemsta Ludu” Gustaw Zieliński został osadzony w Cytadeli Warszawskiej i Ludwisarni i wyrokiem sądu wojennego z 29 lipca 1834 roku skazany na osiedlenie w zachodniej Syberii. Przebywając w więzieniu napisał wiersze Odjazd i Widok na Powązki. Głęboko przeżył pobyt w cytadeli. Na zesłaniu w Tobolsku – przybył tu 1 września 1834 roku - korzystał z biblioteki Onufrego Pietraszkiewicza, dużo czytał i uzupełniał swe wykształcenie w dziedzinie literatury. Tu powstał poemat Samobójca nawiązujący do II i IV części Dziadów Adama Mickiewicza. Onufry Pietraszkiewicz był bibliotekarzem polskich zesłańców.

            Konstanty Wolicki – krewny Gustawa Zielińskiego, też zesłaniec syberyjski – pisał: „W czasie... wspólnego zamieszkania oceniłem dostatecznie Gustawa Zielińskiego jako człowieka i poetę. Nie męczył się on nad klejeniem wierszy jak zwykli wierszokleci, lecz najczęściej w chwili samotności, w zamyśleniu z natchnienia improwizował po kilkaset wierszy naraz, później dopiero w całości je na papier przelewał. W tych czasach stworzył poemat pt. Samobójca, a ktokolwiek zna okolice Tobolska, pozna je w czarownych obrazach tego poematu”[1].

            Po przeniesieniu się do miasteczka Iszym – właściwego miejsca zesłania – korzystał z biblioteki Adolfa Januszkiewicza. Pisał o lekturach w listach do siostry Eufrozyny Górskiej mieszkającej w Zawadzie na Kujawach, do Zygmunta Komarnickiego w Skępem i do Ignacego Orpiszewskiego - zesłańca syberyjskiego. Spotykał się z innymi zesłańcami. W wolnych chwilach wyjeżdżał w step. Tak powstał poemat Kirgiz (1841). Treścią poematu jest nieszczęśliwa miłość Kirgiza do Demeli, której ojciec sprzeciwia się małżeństwu. Dziewczyna ucieka z Kirgizem. Oboje giną w płomieniach. Pod postacią Kirgiza przedstawił poeta człowieka wolnego, szukającego miłości. Ta powieść poetycka jest pieśnią pochwały wolności i dramatem między miłością a zemstą. Autor tak charakteryzuje bohatera:

Bom na stepach się rodził,

 Wiatr pustyni mnie chłodził,

Gdym na koniu biegł stada dosiadać…

Ciągle widne niebiosy,

I step lśniący od rosy…

Ach: tam tylko, i żyć i umierać.

            Poemat doczekał się dwudziestu dwóch wydań. Po raz pierwszy poemat wydano nakładem Teofila Glücksberga w Wilnie w 1842 roku. Poemat rozpoczynają wersy, które znane były dość powszechnie i cytowane (Dość! – dość żyłem nie sobie.../ Duszno, ciasno jak w grobie/ Żyć zamkniętym w czterech ścian niewoli...).

Jest to utwór szczególnie ceniony przez Kazachów, dawniej nazywanych Kirgizami. Gustaw Zieliński zwracał uwagę na miejscowych ludzi, ich stroje i zwyczaje. W jednym z wydań można było przeczytać: „Tyle poematów z doby romantyzmu poszło w zapomnienie, on zawsze miał czytelników i dziś jeszcze działa na dusze.” Inny krytyk Jan Lorentowicz pisał: „Starsze pokolenie ceniło ten utwór wysoko, należał on swego czasu do niezbędnych elementów wykształcenia narodowego.” Uchodzi w opinii historyczno – literackiej za ostatni z cennych romantycznych poematów. Przyniósł jego autorowi sławę piewcy wolności.

            Janusz Odrowąż – Pieniążek pisał: „Poemat Kirgiz, któremu Zieliński zawdzięczał swą sławę, pisany był w czasie zesłania na Syberii i w syberyjsko – kazachskich stepach toczy się jego akcja. Pierwszą część poematu Stepy napisał także na Syberii, akcja toczy się również w odległych regionach Azji. W listach zostawił Zieliński niezwykle ciekawe relacje geograficzne i etnograficzne dotyczące sybirskich ludów, opisy zaś krajobrazów także były mocną stroną talentu Gustawa Zielińskiego”.

Syberyjską przyrodę uczynił tematem innego poematu opisowego Stepy. Pisał wiele wierszy (Wiersz na pomieszkanie Adolfa Januszkiewicza) oraz innych utworów literackich, do których można zaliczyć poemat historyczny Jan z Kępy, Antar i Giermek.  Poemat Jan z Kępy przedstawia losy rycerza ze Skępego, który uwolnił piękną brankę wziętą do niewoli podczas walk Mazurów z pogańskimi Prusami. Dziewczyna pokochała rycerza i ocaliła mu życie. Wśród innych utworów można wymienić dramat historyczny Zbigniew i Koń Beduina. W czasie pobytu na zsyłce pisał – oprócz listów do siostry Eufrozyny Górskiej – Kalendarze. Były to dzienniki prowadzone w latach 1835 – 1842. Zajął się też pracą przekładową. Przełożył strofy poematu Mnich Iwana Kozłowa.

            Po długich staraniach rodziny powrócił do kraju. W trasie podróży powstał tekst Gwiazda. W Warszawie – gdzie się zatrzymał – drukował utwory napisane na zesłaniu. W 1846 roku wydał tomik Poezje Gustawa Zielińskiego. Inne utwory publikował w czasopismach Przegląd Naukowy, Lwowskie Rozmaitości, Snopek Nadwiślański i Biblioteka Warszawska.  Ogłosił drukiem fragmenty dramatu Czarnoksiężnik Twardowski.

            Po powrocie do Skępego zajął się gospodarstwem. Powoli odchodził od poezji, zajmując się badaniami historycznymi, etnograficznymi i archeologicznymi. Pisze jednak wiersze okolicznościowe oraz powieść historyczną z okresu wojen napoleońskich w Hiszpanii Manuela i komedię Panna włościanka. Jest autorem opowiadania Kwiaty.  Razem z kuzynem Janem Zielińskim Gustaw Zieliński wydaje trzytomową pracę o rodzie Świnków i drukuje artykuły o ziemi dobrzyńskiej w „Bibliotece Warszawskiej”.

Powstają wiersze takie jak Pielgrzym i Powrót wiosny. Powrót wiosny został doceniony jako jeden z najlepszych wierszy polskich i śpiewany z muzyką Stanisława Moniuszki. Jednym z ostatnich utworów poetyckich są Wisienki, napisane 3 maja 1879 roku na dwa lata przed śmiercią i uważane za jeden z piękniejszych liryków poety.

            Twórczość Gustawa Zielińskiego była rozległa i bogata. Jego utwory potwierdzają szerokie zainteresowania społeczne i naukowe. Był autorem liryków, poematów i opowieści prozą. Wydano Poezje (tom 1 – 2 1901), wybór Kirgiz i inne poezje (1956).

Bibliografia:

Mirosław Krajewski Gustaw Zieliński – syn Ziemi Dobrzyńskiej (1809-1881) Dobrzyński Oddział WTN, Rypin 1986.

Literatura Polska. Przewodnik encyklopedyczny Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1985.

 Mały słownik pisarzy polskich cz. I, Warszawa 1969.

„Notatki Płockie” Kwartalnik Towarzystwa Naukowego Płockiego Nr 4/109 październik – grudzień 1981.

Anna Maria Stogowska Wpisany w epokę Towarzystwo Opieki nad Zabytkami, Płock 1996.

Janusz Odrowąż – Pieniążek W stulecie śmierci Gustawa Zielińskiego, „Notatki Płockie” Kwartalnik Towarzystwa Naukowego Płockiego Nr 4/109 październik – grudzień 1981.